Izaak Baszewis Singer w 1978 roku odebrał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Zaledwie rok wcześniej skończył pisać powieść pt. „Ruda Kejla”, która na ukazanie się po polsku czekała niemal pół wieku! To dziwne, bo przecież ten urodzony w 1902 roku w Polsce pisarz, autor m.in. „Sztukmistrza z Lublina” i „Szatana w Goraju”, mimo że tworzył głównie w USA, dokąd wyemigrował w 1935 roku, należy do ulubionych pisarzy wydawanych w polskich wydawnictwach. Tym większa radość dla obecnych czytelników, którą zawdzięczamy niewielkiej oficynie Fame Art, działającej w podlubelskich Niemcach.
Dodajmy, że „Ruda Kejla” nigdy wcześniej nie została opublikowana w jednym tomie – była drukowana w odcinkach w „Forwerts”, nowojorskiej lewicowej gazecie żydowskiej. Izaak Baszevis Singer pisał ją między grudniem 1976 a październikiem 1977 roku.
„Był rok 1911, sześć lat po rewolucji 1905 roku. (…) Zarówno w Rosji, jak w Polsce partie były skłócone. W Rosji do pogromów podjudzali „sojuznicy”, a w Polsce do bojkotu żydowskiego handlu nawoływali narodowcy. Setki tysięcy chłopaków i dziewczyn przekradało się przez granicę do Prus lub Galicji, by stamtąd udać się do Ameryki i szukać szczęścia po drugiej stronie oceanu”.
„Ruda Kejla” to historia tytułowej bohaterki – byłej prostytutki, która postanawia się nawrócić. Akcja rozpoczyna się w Warszawie w lecie 1911 r. Kejla i jej mąż Jarme, potomek złodziei z Piask, prawdziwy artysta włamywacz, mieszkają przy ul. Krochmalnej i klepią biedę. Czasy są niewesołe, w cesarstwie dochodzi do pogromów, tysiące ludzi emigrują do Ameryki. Kejla też postanawia wyruszyć za ocean.
Powieść wprowadza nas w przedwojenny żydowski półświatek, do biednej ale tętniącej życiem dzielnicy, wypełnionej podrzędnymi knajpami i burdelami, miejsca, gdzie rządzi handel i erotyka, dosłownie i w przenośni narzuca pytanie o czystość, porządek i obecność Boga.
„Lektura tej powieści dostarcza mocnych wrażeń! To gotowy scenariusz serialu z warszawskich i nowojorskich ulic początku XX wieku. Sensacyjna fabuła, brawurowa akcja, barwne postaci. Zanurzeni w samo serce żydowskiego półświatka, odkrywamy jego tajemnice i marzenia. Złodzieje, prostytutki, rabini i uczniowie chederów zaludniają ów nieistniejący świat, który na kartach prozy Singera odżywa ponownie w dziesiątkach barw. Także namiętności, o jakich bogobojnym sługom żydowskich bożnic się nie śniło. Po lekturze „Rudej Kejli” wiem, co mieli na myśli żydowscy literaci nazywając autora „Szoszy” – pornografem”. Agata Tuszyńska, autorka biografii pisarza pt. „Singer. Pejzaże pamięci”.
„Ruda Kejla” po raz pierwszy została przetłumaczona z jidysz na język polski przez Krzysztofa Modelskiego, ukazała się 21 listopada 2022 roku nakładem Wydawnictwa Fame Art.
Anna Augustowska
Izaak Baszewis Singer, „Ruda Kejla”, przeł. z jidysz Krzysztof Modelski, wyd. Fame Art, Niemce 2022.