z prof. dr. hab. Piotrem Gawdą,
kierownikiem Zakładu Medycyny Sportowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie,
rozmawia Anna Augustowska
- Na lubelskim Uniwersytecie Medycznym powstał Zakład Medycyny Sportowej. Z jakiego powodu wydzielono tę specjalizację?
– Medycyna sportowa to interdyscyplinarny obszar wiedzy medycznej, a jej podstawowym zadaniem jest opieka medyczna nad osobami aktywnymi ruchowo, zarówno zdrowymi jak i chorymi, na wszystkich etapach życia. Zapotrzebowanie społeczne na ten rodzaj opieki medycznej wynika ze zwiększonej świadomości wpływu aktywności fizycznej na stan zdrowia. Dysponujemy precyzyjnymi narzędziami diagnostycznymi i terapeutycznymi, co pozwala podejmować działania profilaktyczne zapobiegające rozwojowi chorób cywilizacyjnych i wad postawy, przeciwdziałać kontuzjom, a w przypadku ich pojawienia się podejmować optymalne działania, tak by powrót do zdrowia był jak najszybszy. To uzasadnia wydzielenie medycyny sportowej jako odrębnej specjalności medycznej.
- Zakład Medycyny Sportowej to jedno z najmłodszych „dzieci” lubelskiego UM. Jakie były początki?
– Uruchomienie Zakładu Medycyny Sportowej na UM wynikało z potrzeby realizacji zadań przypisanych medycynie sportowej. Powstała nowoczesna hala sportowa UML, która w założeniu nie miała być tylko obiektem sportowym, ale także platformą do badań naukowych. To sprawiło, że przedstawiłem władzom uczelni projekt funkcjonowania jednostki badawczo‑dydaktycznej związanej z medycyną sportową. Projekt ten został zaakceptowany i z końcem 2019 roku powołano do życia Zakład Medycyny Sportowej, który aktualnie wchodzi w skład Katedry Fizjoterapii Klinicznej na Wydziale Nauk o Zdrowiu UM. Naszym celem jest: prowadzenie działalności naukowej, kształcenie studentów, doktorantów oraz uczestniczenie w pracach organizacyjnych na rzecz uczelni i stałe podnoszenie kompetencji zawodowych, a także oddziaływanie na środowiska sportowe.
- Powiedzmy coś więcej o działalności naukowej.
– Dostępność precyzyjnych narzędzi diagnostycznych i terapeutycznych, np. ultrasonografii o wysokiej rozdzielczości, umożliwia wielowymiarowe postrzeganie struktur ciała ludzkiego. To rzuca nowe światło na dotychczasową interpretację biomechaniki ludzkiego ciała i kształtuje nowe trendy w medycynie sportowej, np. nową interpretację funkcji struktur powięziowych. Takie wielostronne naukowe podejście otwiera możliwości diagnostyczne i terapeutyczne w medycynie sportowej, co znajduje swoje odzwierciedlenie w literaturze naukowej. Liczba naszych publikacji naukowych od 2019 roku to już ponad 40 pozycji (z czego większość to czasopisma ze wskaźnikiem IF), świadczy o potrzebie prowadzenia takiej działalności naukowej. Dynamika naszej krótkiej, ale owocnej aktywności badawczej, związana jest również z funkcjonowaniem Interdyscyplinarnego Koła Medycyny Sportowej. W ramach zajęć członkowie koła korzystają z baz danych, używają programów ułatwiających wprowadzanie bibliografii i obliczeń statystycznych, biorą również udział w badaniach prowadzonych w Laboratorium Analizy Ruchu przy naszym zakładzie, które wyposażone jest w sprzęt najwyższej jakości.
- Czego konkretnie dotyczą badania, które prowadzicie w zakładzie?
– Tematy są różne, między innymi prowadzimy badania analizy ruchu człowieka podczas konkretnych czynności takich jak skłony tułowia czy przysiady, co pozwala zidentyfikować nieprawidłowe wzorce ruchowe, mogące przyczynić się do wystąpienia przeciążeń narządu ruchu. Trójwymiarowa analiza ruchu zsynchronizowana z elektromiografią umożliwia szczegółową charakterystykę szybkich i złożonych ruchów, co ma istotne znaczenie w przypadku techniki sportowej. Jednoczesny pomiar zakresów ruchomości, prędkości kątowych oraz aktywności mięśni, dotyczący wielu stawów, służy określeniu deficytów ruchomości czy zaburzeń kontroli nerwowo‑mięśniowej w tych specyficznych dla danego sportu zadaniach ruchowych. Dzięki temu możemy efektywniej zapobiegać kontuzjom, jak i monitorować postępy prowadzonej terapii po już przebytych urazach. Jest to projekt, który rozpoczęliśmy przed laty we współpracy z Katedrą Informatyki przy Politechnice Lubelskiej, a uzyskane wyniki dały podstawę do wielu publikacji naukowych. Na podstawie tych wyników obroniony został pierwszy doktorat w Zakładzie Medycyny Sportowej.
Prowadzimy również badania we współpracy z Samodzielną Pracownią Zaburzeń Czynnościowych Narządu Żucia na temat kształtowania się napięć mięśniowych okolicy stawu skroniowo‑żuchwowego. Pacjenci często cierpią na bruksizm, czy też sztywność mięśni odcinka szyjnego oraz głowy. Dlatego prowadzimy badania napięć mięśniowych w obrębie stawów skroniowo‑żuchwowych. Kolejny temat to badania korelacji wady wzroku i napięć mięśni narządu żucia i odcinka szyjnego, prowadzone wspólnie z Katedrą i Kliniką Okulistyki Ogólnej i Dziecięcej w Lublinie. Problem krótkowzroczności staje się coraz bardziej powszechny. Większość badań dotyczy następstw krótkowzroczności, tj. jaskry, zaćmy czy większego ryzyka odklejenia siatkówki. Niewiele zaś wiąże krótkowzroczność ze zmianami w układzie mięśniowo‑powięziowym. Znając tę zależność możemy w świadomy sposób dobierać obciążenia treningowe oraz pokazuje, jak ważna jest właściwa korekcja wzroku u osób aktywnych. Dostęp do narzędzi pomiarowych, takich jak optyczny system analizy ruchu, platformy stabilometryczne, czy wielokanałowy system elektromiografii powierzchniowej, umożliwia przeprowadzanie oceny skuteczności wybranych technik terapeutycznych przez nasz zespół. Rutynowo współpracujemy z Kliniką Rehabilitacji i Ortopedii oraz Zakładem Anatomii Klinicznej i Obrazowej, a naszym ostatnim projektem jest ocena skuteczności terapeutycznej kwasu hialuronowego i kolagenu podanego w zmienione struktury tkanek miękkich pod kontrolą USG o wysokiej rozdzielczości.
- A jak wygląda kształcenie studentów prowadzone przez Zakład Medycyny Sportowej?
– Prowadzimy zajęcia ze studentami fizjoterapii i dietetyki, między innymi na temat urazów w sporcie, analizy chodu, rehabilitacji w medycynie sportowej, sportu osób z niepełnosprawnościami, adaptowanej aktywności fizycznej, treningu funkcjonalnego czy żywienia w sporcie. Wkrótce dojdą również zajęcia fakultatywne, tak by student mógł rozszerzyć swoją wiedzę, dotyczącą między innymi fizjologii wysiłku, problematyki dopingu oraz specyficznych metod terapeutycznych stosowanych w sporcie zawodowym. Od ubiegłego roku udało się nam pozyskać środki finansowe z Ministerstwa Edukacji i Nauki na projekt „Świadoma aktywność sportowa, czyli jak wytrenować zdrowie”, w ramach którego realizowane są wykłady i warsztaty dla studentów UML prowadzone przez wybitnych specjalistów praktyków, między innymi w takich tematach, jak wczesna diagnostyka z wykorzystaniem przenośnego USG w urazach sportowych, profilaktyka i leczenie urazów z wykorzystaniem najnowszych technologii, wykorzystanie nowoczesnych metod fizjoterapeutycznych (np. kinesiotaping), najnowsze metody regeneracyjne, czy cykl seminariów otwartych, dotyczący psychologii sportu oraz żywienia w sporcie.
- Jak realizowane jest oddziaływanie na środowisko sportowe i wpływanie na jego rozwój?
– Ta aktywność rzeczywiście ucierpiała w związku z pandemią i teraz nadrabiamy te zaległości. Jesteśmy po spotkaniu z władzami Polskiego Związku Lekkiej Atletyki, dotyczącym badań funkcjonalnych dzieci podejmujących trening lekkoatletyczny. Chcemy wykorzystać nasze urządzenia pomiarowe, tak by określać u młodych sportowców zachowanie równowagi w specyficznych warunkach czy badanie sekwencji napięć mięśniowych podczas przysiadu czy skłonu. Odstępstwa w badaniu powinny stanowić wskazanie do indywidualnie modyfikowanego treningu, tak aby uchronić zawodników przed kontuzjami.
Prowadzimy spotkania naukowe, prelekcje z młodzieżą szkolną, szkolenia wśród trenerów i zawodników sportowych, dotyczące najnowszych trendów w medycynie sportowej. Tematem naszego ostatniego spotkania było podawanie osocza bogatopłytkowego (PRP) w uszkodzone struktury mięśniowe u sportowców i określenie, jak ten zabieg dynamizuje procesy naprawcze, tym samym umożliwiając wdrożenie wczesnej rehabilitacji.
Chcemy też integrować środowisko sportowe na naszej uczelni. W 2023 roku współorganizujemy Międzynarodowy Kongres Adaptowalnej Aktywności Fizycznej, na który będziemy chcieli zaprosić lekarzy, fizjoterapeutów, dietetyków, zawodników, trenerów oraz działaczy sportowych, tak by nasza wiedza i doświadczenie w medycynie sportu i aktywności fizycznej realnie przekładały się na wzrost świadomości dotyczącej aktywności ruchowej, jak i sukcesów sportowych naszego miasta i województwa.
