Idą zmiany! Dla pracowników (i pracodawców)
20 czerwca 2019 r. została uchwalona unijna dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów (tzw. work‑life balance). Właśnie w tym roku (choć powinno być jeszcze w poprzednim) następuje wprowadzenie jej założeń do polskiego prawa pracy.
Zmiany mają na celu przede wszystkim zwiększenie równości pomiędzy kobietami i mężczyznami na rynku pracy oraz ułatwienie pracownikom wychowującym dzieci zachowania równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym.
Dla osiągnięcia tych celów rząd przyjął pakiet zmian w Kodeksie pracy, które przewidują szereg rozwiązań korzystnych dla pracowników (ustawa ma wejść w życie po upływie 21 dni od publikacji w Dzienniku Ustaw).
Więcej przerw i dni wolnych
Jedną z czołowych zasad prawa pracy jest prawo pracownika do odpoczynku. Obecnie, gdy dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ten ma prawo do minimum 15‑minutowej płatnej przerwy wliczanej do czasu pracy. Po zmianach zatrudniony uzyska prawo do drugiej takiej przerwy, jeśli jego dobowy wymiar pracy jest dłuższy niż 9 godzin oraz trzeciej, jeśli jest dłuższy niż 16 godzin.
Dla wszystkich pracowników przewidziano dodatkowy bezpłatny urlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym, który będzie można wykorzystać w celu zapewnienia osobistej opieki członkowi rodziny (synowi, córce, matce, ojcu lub małżonkowi) lub domownikowi (osobie pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym), którzy wymagają opieki lub wsparcia ze względów medycznych. Za czas tego urlopu nie będzie przysługiwało wynagrodzenie. Potrzebę skorzystania z takiego urlopu będzie należało zgłosić najpóźniej z jednodniowym wyprzedzeniem. Oczywiście dotychczasowa opieka na dziecko do 14 r.ż. zostaje po staremu.
Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej natomiast będzie możliwe do wykorzystania w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Zapotrzebowanie na taki dzień wolny będzie można złożyć podobnie jak w przypadku urlopu na żądanie w dniu nieobecności w pracy. Te dni/godziny będą płatne jednak tylko w połowie.
A co dla rodziców?
Tu ważna zmiana dotyczyć będzie dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla drugiego z rodziców. Urlopu tego nie można będzie przenieść na drugą osobę. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej wyjaśnia, że w ten sposób chce zachęcić ojców do aktywnego uczestnictwa w wychowywaniu dzieci już od najwcześniejszego etapu ich rozwoju. W obecnym stanie prawnym urlop rodzicielski wynosi 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka (34 tygodnie w przypadku większej liczby dzieci). Po zmianach prawa okres ten wydłuży się do odpowiednio 41 i 43 tygodni. Podstawa zasiłku macierzyńskiego wzrośnie z 80 do 81,5 proc.
Ojcowie nadal będą mieli prawo do dwutygodniowego urlopu ojcowskiego, jednak czas na jego wykorzystanie skróci się z 24 do 12 miesięcy.
Położono również akcent na szczególną ochronę stosunku pracy kobiet w ciąży. Ma obowiązywać zakaz prowadzenia wszelkich przygotowań do wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy w okresie ciąży, w czasie urlopu macierzyńskiego oraz pozostałych urlopów związanych z rodzicielstwem.
Rodzice (bądź opiekunowie) dzieci do lat 8 (a nie jak wcześniej do lat 4) bez ich zgody nie będą mogli być zatrudniani w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, a także delegowani poza stałe miejsce pracy. To szczególnie ważne w kontekście dyżurów lekarskich. Pamiętajmy, że to uprawnienie dotyczy tylko jednego z rodziców (muszą oni ustalić między sobą, które z nich będzie z niego korzystać).
Dodatek wyrównawczy po nowemu. Jak wiemy w systemach czasu pracy, w których dopuszczalne jest stosowanie przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy ponad 8 godzin, czas pracy pracownic w ciąży nie może przekraczać 8 godzin. Po zmianach przepisów to ograniczenie będzie również dotyczyło pracowników opiekujących się dziećmi w wieku do 8 lat bez ich zgody. Pracownik zachowa prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy.
Również ww. grupa pracowników będzie miała prawo wnioskować o bardziej elastyczną organizację pracy – pracę zdalną, ruchomy, indywidualny bądź przerywany czas pracy. Tu jednak pracodawca nie będzie miał obowiązku uwzględnić takiego wniosku, chociaż odpowiedź musi zostać udzielona w ciągu 7 dni, a odmowa sporządzona na piśmie i uzasadniona.
Dura lex, sed lex
Wdrożenie opisywanych zmian z pewnością będzie dużym wyzwaniem. Szczególnie, jeśli są pracodawcami, i dla nich uwzględnienie dodatkowych uprawnień pracowników może powodować trudności organizacyjne. Pracodawcy muszą jednak pamiętać, że naruszanie przepisów o czasie pracy lub przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem jest wykroczeniem przeciw prawom pracowników i jest zagrożone karą grzywny.
Aleksandra Otawska-Petkiewicz
radczyni prawna LIL