MEDICUS 11/2013

90 lat Lubelskiej Izby Lekarskiej

W bieżącym roku minęło 90 lat od pierwszego posiedzenia Rady Izby Lekarskiej Lubelskiej. Samorząd odegrał w II RP dużą rolę nie tylko w życiu pacjentów, ale także lekarzy. Niestety, te osiągnięcia zostały prawie całkowicie zniszczone w czasie okupacji hitlerowskiej. Po zakończeniu II wojny światowej wydawało się, że samorząd lekarski szybko podniesie się ze zniszczeń, niestety, idea samorządności zupełnie nie pasowała do doktryny państwa komunistycznego i dlatego został on zlikwidowany. Dopiero po 1989 r. nastąpiło odrodzenie samorządu

Samorząd lekarski na Lubelszczyźnie ma swoją interesującą historię, która nie jest zbyt dobrze znana, zwłaszcza młodemu pokoleniu lekarzy.

Izby lekarskie w Polsce zostały utworzone na mocy ustawy z 2 grudnia 1921 r., z powołania ministra zdrowia publicznego, pracującego w Lublinie i zasłużonego dla naszego miasta – Witolda Chodźko.

Do powołanych izb lekarskich nie należeli lekarze dentyści. Dopiero w 1938 r. zostały utworzone 4 okręgowe izby lekarsko-dentystyczne: w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i w Wilnie. Lekarze dentyści województwa lubelskiego i wołyńskiego należeli do izby krakowskiej, a z województwa poleskiego do izby wileńskiej.

Izba Lekarska Lubelska z okresu międzywojennego miała podobne zadania i strukturę organizacyjną do Izby reaktywowanej po roku 1989. Na czele okręgowej izby lekarskiej stała rada, wybierana spośród wszystkich członków na 3 lata, a później, od 1934 r., na 5 lat. Spośród członków rady wybierano zarząd izby (prezydium), który wyłaniał spośród swoich członków naczelnika Izby (prezesa).

Od początku istnienia i działalności ILL starano się sporządzić dokładną ewidencję wszystkich lekarzy zamieszkałych i pracujących na terenie trzech województw wchodzących w skład Izby. Realizowano to przy pomocy wydziałów zdrowia urzędów wojewódzkich, wydających prawa wykonywania zawodu oraz lekarzy powiatowych. Każdy lekarz nowo przybyły na teren Izby nie mógł podjąć pracy bez wpisania się listę członków Izby.

Do zadań rady okręgowej należało wówczas ustalanie stawek odpłatności za pomoc lekarską, w II Rzeczypospolitej ponad 80% ludności nie miało ubezpieczenia.

Z powodu zubożenia społeczeństwa polskiego po I wojnie światowej, większość lekarzy ze względu na niskie dochody z gabinetów prywatnych starała się podjąć pracę w państwowej lub samorządowej służbie zdrowia, a w następnych latach w kasach chorych, higienie szkolnej i podobnych jednostkach. Lekarz nie miał prawa indywidualnie podjąć pracy w kasie chorych bez zgody zarządu Izby, który starał się wynegocjować jak najlepsze warunki płacowe. Sądy dyscyplinarne izb lekarskich mogły stosować podobne
kary do zapisanych w aktualnej ustawie o izbach.

Pierwsze posiedzenie Izby Lubelskiej odbyło się 10 grudnia 1922 r. pod przewodnictwem ówczesnego dyrektora Wojewódzkiego Urzędu Zdrowia dr. Andrzeja Krysińskiego w pomieszczeniach tego urzędu, które mieściły się w nie istniejącym dziś hotelu „Victoria” przy ulicy Kapucyńskiej 1. W tym miejscu była pierwsza siedziba Izby Lubelskiej. Później lokalizacja biura Izby była wielokrotnie zmieniana. Spośród 450 lekarzy została wybrana 25-osobowa Rada i tyluż zastępców Rady, a 26 lutego 1923 r. wybrano Zarząd i Naczelnika ILL – Jana Modrzewskiego. Powołano też 20-osobowy sąd (z Lublina –10, Brześcia i Łucka – po 3, z Siedlec, Drohiczyna, Kowla, Równego – po 1), jak też komisję rewizyjną. Uchwalono jednorazową składkę od wszystkich członków Izby (20 tys. marek polskich) na organizację Izby.

15 listopada 1925 r. spośród 558 lekarzy wybrano na drugą kadencję 27-osobową Radę. Naczelnikiem ILL ponownie został wybrany, 6 stycznia 1926 r., Jan Modrzewski. W 1958 r., w wieku 88 lat, przeszedł na emeryturę po 63 latach pracy zawodowej. Jako chirurg wprowadził w Lublinie nowe metody operacyjne. W 1931 r. został wybrany przez Sejm II Rzeczypospolitej na członka Trybunału Stanu. W 1935 r. wszedł do Senatu. Był trzykrotnie wybierany prezesem ILL (w 1923, 1926 i 1932), a później wiceprezesem zarządu NIL.

Od 1925 r. działała przy Izbie Kasa Pomocy Koleżeńskiej. Jej zadaniem było udzielanie jednorazowego zasiłku najbliższej rodzinie lekarza w razie jego śmierci oraz udzielanie stałej lub czasowej zapomogi w wypadku stałej lub dłuższej niezdolności do pracy członka kasy. Przynależność do kasy była obowiązkowa.

Trzecia Rada ILL, wybrana spośród 679 lekarzy, liczyła 29 członków i tyluż zastępców. Naczelnikiem Izby wybrano 6 stycznia 1929 r. Tomasza Kożuchowskiego, znakomitego chirurga. W latach okupacji aktywnie współdziałał z podziemnym ruchem oporu. W szpitalu kierowanym przez niego ukrywało się wielu lekarzy i studentów, jak też żołnierzy Polski Podziemnej.

Rada wybrana na IV kadencję spośród 817 lekarzy liczyła 32 członków i tyluż zastępców. Naczelnikiem (prezesem) wybrano 31 stycznia 1932 r. ponownie Jana Modrzewskiego. Od 1929 r. działało przy izbie biuro pośrednictwa pracy, które posiadało 5 oddziałów.

V Rada, wybrana 16 grudnia 1934 r. już na 5-letnią kadencję spośród 862 lekarzy, liczyła 30 członków i 15 zastępców. 3 lutego 1935 r. prezesem wybrano Wacława Drożdża. Od powstania Izby Lekarskiej pełnił on różne funkcje w jej władzach (4 kadencje). Z jego inicjatywy w 1938 r. zarząd zawarł akt notarialny o nabyciu gmachu mieszczącego się przy ul. Cichej 6 (obecnie 4) od Konstantego Fitzermana za kwotę 180 tys. złotych.

W maju 1940 r. dr Drożdż został aresztowany, wywieziony do obozu w Oświęcimiu, następnie do Dachau, gdzie zginął prawdopodobnie w lutym 1941 r.

Po wkroczeniu do Lublina wojsk okupacyjnych, władze niemieckie zainteresowały się nie tyle działalnością, ile funduszami Izby. W 1940 r. utworzono Izby Zdrowia. Były one zarządzane i nadzorowane przez personel niemiecki. Działalność członków Polaków ograniczała się jedynie do opłacania składek.

Z chwilą ustąpienia Niemców, gmach Izby, jej wyposażenie zabezpieczono do czasu zwołania zarządu w składzie z roku 1939. Zarząd przystąpił do pracy już w końcu lipca 1944 r. Władze polskie wyznaczyły dr. Witolda Klepackiego na stanowisko tymczasowego kierownika Izby. Funkcję prezesa dr Klepacki pełnił do czasu przeprowadzenia nowych wyborów do rady i zarządu Izby.

Dr Bolesław Drobner, kierownik resortu Pracy Opieki Społecznej i Zdrowia PKWN przywrócił stan sprzed 1939 r., ale w skład Izby wchodził referat felczerów, położnych i pielęgniarek. W pierwszych miesiącach swej działalności zarząd Izby ze składek członków i sprzedaży różnych drobnych przedmiotów udzielał lekarzom oraz ich rodzinom zapomóg bezzwrotnych. 31 grudnia 1945 r. na obszarze Izby Lubelskiej było zarejestrowanych 488 lekarzy, a w grudniu 1946 – 326, w tym czasie wielu lekarzy przeniosło się na Ziemie Odzyskane .

1 stycznia 1947 r., w związku z rezygnacją dr. Witolda Klepackiego, prezesem Izby został wybrany dr Cyprian Chromiński. Był on działaczem Izby Lubelskiej od 1931 r.. W 1947 r., na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia z 21 grudnia 1946  r. utworzono 8 okręgowych izb lekarskich oraz Izbę Naczelną. W październiku 1947 r., reskryptem ministra zdrowia został mianowany nowy, ostatni zarząd Izby Lubelskiej. Prezesem został prof. Jakub Węgierko, który był też w latach 1947–1950 wiceprezesem Naczelnej Izby Lekarskiej. Funkcję prezesa ILL pełnił krótko, gdyż już w czerwcu 1948 r. został mianowany rektorem nowo powstającej Akademii Lekarskiej w Szczecinie. Ostatnim prezesem Izby Lubelskiej był Antoni Franciszek Kłossek.

Na podstawie ustawy z 18 lipca 1950 r. „O zniesieniu Izb Lekarskich i Lekarsko-Dentystycznych” Izba Lekarska Lubelska została zlikwidowana. Zgodnie z ówczesnym prawem, majątek ruchomy Izby przeszedł na własność Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia, a majątek nieruchomy, czyli budynek, w którym mieściła się siedziba ILL, na własność Skarbu Państwa.

Po analizie działalności dawnej Izby Lekarskiej możemy stwierdzić, że w okresie międzywojennym była ona instytucją w pełni demokratyczną, dbającą skutecznie o warunki materialne swoich członków i przestrzeganie zasad etyki oraz deontologii lekarskiej.

Obecna Izba Lekarska istnieje od 1989 r. Po uchwaleniu ustawy o jej powstaniu 2 grudnia 1989 r. władze Lubelskiej Izby Lekarskiej I kadencji, pod przewodnictwem prezesa Witolda Fijałkowskiego z niezwykłą energią i poświęceniem rozpoczęły tworzenie samorządu lekarskiego. Terytorium działalności Izby obejmowało delegatury w Białej Podlaskiej, Chełmie, Zamościu, Radomiu, Tarnobrzegu oraz Lublinie. Siedzibą Izby był budynek przy ul. Cichej 4 w Lublinie. Na rozwiązanie czekały dziesiątki problemów narosłych w ciągu 40 lat administracyjnego sterowania służbą zdrowia.
Oczekiwano wówczas, że tylko radykalna reforma może spowodować przerwanie procesu postępującej pauperyzacji lekarzy oraz niedopuszczenie do załamania systemu ochrony zdrowia. Ważnymi dokonaniami pierwszej kadencji było zorganizowanie pomocy socjalnej (na którą przeznaczano 25% budżetu izby), zrealizowanie zbiorowego ubezpieczenia OC wszystkich członków LIL, utworzenie poradnictwa prawnego, a także powstanie miesięcznika Medicus.

Druga kadencja (1993-1997) pod przewodnictwem Jana Kondratowicza-Kucewicza przebiegała w trudnych warunkach gospodarczych i niesprzyjających politycznych. Starano się więc współpracować ze wszystkimi parlamentarzystami i władzami administracyjnymi. Powołano Porozumienie Samorządów Zawodowych, którego celem było skonsolidowanie elit intelektualnych miasta, wokół ważnych społecznie spraw oraz wspólny wpływ na administrację i polityków. Był to też okres, w którym Izba była zaangażowana w protest lekarzy, musiała się przeciwstawiać próbom rozbicia środowiska.

W III kadencji (1997-2001) prezesem był Stanisław Kamiński. W czasie jej trwania Izba otrzymała nową, obecną siedzibę, o zdecydowanie lepszych warunkach w porównaniu z siedzibą przy ul. Cichej. W sprawach tak ważnych, jak staże podyplomowe, specjalizacje, rejestracja praktyk lekarskich LIL była wielokrotnie inicjatorem rozwiązań systemowych, wyprzedzających niejednokrotnie oficjalne rozporządzenia. W 2000 r. nastąpiła reorganizacja terytorialna samorządu lekarskiego. Odeszli od naszej Izby koledzy z delegatury radomskiej i tarnobrzeskiej. Był to czas narastania niezadowolenia lekarzy z warunków pracy oraz czas protestów.

Na IV i V kadencję (2001-2009) przewodnictwo Izby objął Andrzej Ciołko. Był to okres dużej otwartości LIL na ekonomiczne i socjalne problemy lekarzy, współpracy z organizacjami lekarskimi, zwłaszcza Ogólnopolskim Związkiem Zawodowym Lekarzy. Osiągnęliśmy najlepszy wynik w kraju, zbierając podpisy pod projektem ustawy o Powszechnym Ubezpieczeniu Zdrowotnym, uzyskując ponad 20 tysięcy podpisów. Lubelska Izba Lekarska była najbardziej zaangażowaną Izbą w kraju w zorganizowany w 2006 r. przez OZZL strajk
lekarzy. Uczestniczyła też w strajku w roku 2007. Członkowie Rady Okręgowej licznie uczestniczyli w szkoleniach z prawa medycznego. Wydawany miesięcznik Medicus (redaktor naczelny Marek Stankiewicz), tak jak i w poprzedniej kadencji, był wzorem czasopisma lekarskiego dla innych Izb.

W 2009 r., na VI kadencję Okręgowy Zjazd Lekarzy powierzył funkcję prezesa Januszowi Spustkowi. Początek kadencji wiązał się z ogromem prac przystosowujących wewnętrzne prawo samorządu do nowych zapisów ustawowych. Następnie stworzono lekarzom możliwość ubezpieczenia się na najlepszych warunkach w kraju. Organizowano protest „pieczątkowy”, a samorząd brał udział w proteście wobec nowych warunków umowy lekarzy z NFZ. Jednocześnie, samorząd był szczególnie zaangażowany w kontakty z NFZ w sprawie kontraktowania świadczeń stomatologicznych, uzyskując najlepsze warunki świadczeń dla gabinetów szkolnych w kraju. Zostały uporządkowane i poprawione finanse samorządu poprzez zastosowanie uchwały „abolicyjnej” oraz zwiększenie wpływów ze składek członkowskich. Pozwoliło to na stworzenie dodatkowego funduszu stałej pomocy lekarzom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji finansowej. Po powodzi na Lubelszczyźnie przedstawiciele ORL odwiedzali poszkodowanych lekarzy, proponując im bezzwrotną pomoc. Usunięto usterki budowlane w budynku Izby od wymiany dachu po naprawę fundamentów oraz zamontowano klimatyzację. Uprawiany przez lekarzy sport jest dotowany z funduszu Izby najhojniej w kraju.

Jerzy Jakubowicz

Przy opracowywaniu artykułu korzystałem z materiałów udostępnionych przez
prezesa Janusza Spustka.