MEDICUS 6-7/2012

Uwaga, będą żądlić!

z lek. Alicją Walczyk z Oddziału Alergologii Kliniki Pediatrii Ogólnej DSK w Lublinie rozmawia Anna Augustowska

• Uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych to jeden z najgroźniejszych rodzajów alergii, bo grozi utratą życia. Jak się przed nią chronić?

– To prawda, użądlenie pszczoły, osy, szerszenia czy trzmiela niesie ze sobą takie zagrożenie. Dla alergików może skończyć się wstrząsem anafilaktycznym, w ciągu kilkunastu minut może dojść do spadku ciśnienia tętniczego krwi, duszności, sinicy, a w krytycznej sytuacji nawet do zgonu. Oczywiście, są to sytuacje skrajne, ale należy zdawać sobie z nich sprawę, aby odpowiednio reagować.

Reakcje na użądlenie mogą być różne i na szczęście nie wszystkie wymagają wizyty u alergologa i leczenia specjalistycznego. Taką jest reakcja miejscowa, kiedy w miejscu użądlenia pojawia się zaczerwienienie, obrzęk i świąd. To normalne, i jeśli obrzęk nie przekracza 10 cm i mija po 24 godzinach, możemy być spokojni. Chociaż to nie znaczy, że dziecko nie zareaguje przy kolejnych użądleniach ostrą, uogólnioną reakcją anafilaktyczną albo reakcją nietypową i toksyczną, szczególnie jeśli dojdzie do użądlenia gromadnego, np. przez kilkadziesiąt pszczół lub os.

• Jak rozpoznać, że dziecko jest uczulone na jad owadów?

– Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych: os, pszczół, trzmieli itp. dotyczy od kilku do kilkunastu procent populacji. Alergia na jad pszczół i os manifestująca się dużymi objawami miejscowymi występuje u kilkunastu procent ludzi (8-26,4%), rzadsze są uogólnione reakcje alergiczne, które występują u kilku procent ludzi (0,4-8,9%).

Uważam, że każda niepokojąca i według rodzica nadmierna reakcja na użądlenie powinna być skonsultowana z lekarzem. Najlepiej po takim incydencie udać się do lekarza rodzinnego, aby obejrzał dziecko i ocenił, czy powinno być skierowane do alergologa. Diagnostyka alergii na jad owadów błonkoskrzydłych nie różni się zasadniczo od diagnostyki alergii wywołanej innymi alergenami, ale przystąpić do niej można najwcześniej po upływie 4-6 tygodni od ostatniego użądlenia, a w przypadku wyników ujemnych należy badania powtórzyć po upływie 3-6 miesięcy.

Co innego, kiedy mamy do czynienia od razu z nasiloną, uogólnioną reakcją alergiczną. Występuje ona zwykle w ciągu kilku, do kilkudziesięciu minut po użądleniu. Najczęściej obserwuje się uogólniającą się pokrzywkę, z bąblami pokrzywkowymi umiejscowionymi w odległych od miejsca użądlenia częściach ciała, obrzękiem naczyniowo-ruchowym, nasilającym się świądem skóry, lękiem i uczuciem rozbicia. Rzadziej obserwowane są poważniejsze reakcje ze strony układu oddechowego: duszność, skurcz oskrzeli, stridor, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz układu krążenia: spadek ciśnienia tętniczego, utrata przytomności. Mogą wystąpić też zaburzenia połykania, kolkowy ból brzucha, biegunka, wymioty. Znacznie rzadziej obserwowane są poużądleniowe objawy neurologiczne, nefrologiczne i hematologiczne. Dziecko w takim stanie musi natychmiast trafić do lekarza.

• Na czym polega diagnostyka alergii na jad owada?

– Obejmuje wywiad, podczas którego musimy stwierdzić, czy reakcja, która wystąpiła po użądleniu, była reakcją alergiczną, ocenić jej ciężkość (stopień) oraz dokonać identyfikacji owada sprawcy. Dalsza diagnostyka, wykonywana po kilku tygodniach od użądlenia, polega na wykonaniu testów skórnych z jadem owada: prick (tzw. testy punktowe), testów śródskórnych oraz ocenie stężenia specyficznego IgE w surowicy. Jeżeli pacjent przebył reakcję poużądleniową zagrażającą życiu oraz jeśli wiemy po wykonaniu badań, że reakcja ma charakter IgE zależny, proponujemy pacjentowi odczulanie na jad owadów (venom immunotherapy – VIT). Wskazaniami do VIT jest także utrudniony dostęp pacjenta do natychmiastowej pomocy lekarskiej, kiedy np. mieszka w odległej od miasta wiosce. Odczulaniem objęci są także pszczelarze i ich rodziny, osoby zamieszkujące w sąsiedztwie pasiek; osoby odczuwające nasilony lęk przed użądleniem i obciążone innymi chorobami, np. astmą oskrzelową, które grożą cięższym przebiegiem ewentualnej reakcji anafilaktycznej poużądleniowej oraz utrudniają jej leczenie.

• Ile trwa i na czym polega odczulanie ?

– Czas trwania immunoterapii alergenowej na jad owadów (VIT) wynosi od 3 do 5 lat, zależnie od indywidualnej skuteczności, czasem nawet 7 lat. U niektórych chorych leczenie powinno być prowadzone do końca życia. W naszym oddziale prowadzimy odczulanie ok. 60 dzieci z Lubelszczyzny. Byliśmy jednym z pierwszych oddziałów dziecięcych, które rozpoczęły odczulanie na jad owadów u dzieci. Pierwsza, kilkunastoosobowa grupa dzieci rozpoczęła u nas odczulanie na jad pszczół i os w 2007 roku. Odczulanie czyli immunoterapia swoista, jest jedyną metodą leczniczą o wysokiej skuteczności. Polega na stopniowym podawaniu rosnących dawek „jadu”, na który pacjent jest uczulony. W ten sposób uzyskuje się tolerancję organizmu na alergen, czyli jad konkretnego owada. Odczulanie zawsze powinno być prowadzone w warunkach szpitalnych, tam gdzie znajduje się oddział intensywnej terapii, ponieważ w przebiegu immunoterapii mogą wystąpić niepożądane reakcje miejscowe i uogólnione do wstrząsu anafilaktycznego włącznie.

• Jaka jest skuteczność odczulania?

– Bardzo duża, znacznie większa niż w przypadku innych rodzajów immunoterapii. W przypadku jadu osy wynosi 95%-100% pszczoły – 80-100%. Po zakończeniu leczenia reakcja po użądleniu występuje u 10-20% pacjentów, ale odczyny mają zwykle łagodniejsze nasilenie niż w przebiegu reakcji pierwotnej.